Crvene beretke ili JSO jedinica kada je osnovana, dugo je držana van očiju javnosti, tako da nije bila poznata po službenom nazivu. Deo pripadnika su bili lica sa kriminalnim dosijeima. Tokom ratova na prostoru bivše Jugoslavije pojedini pripadnici i delovi jedinice bili su umešani u ratne zločine, kriminal i ratno profiterstvo. Ovo je priča o njima, o tome kako su nastali, kako su delovali i ko su bile crvene beretke?
Ko su bile „Crvene Beretke“ odnosno „JSO“?
Jedinica za specijalne operacije (JSO), poznata kao „Crvene beretke“, bila je elitna jedinica Službe državne bezbednosti (SDB) Srbije, koja je delovala tokom 1990-ih i početkom 2000-ih godina. Njena istorija je isprepletana s mnogobrojnim događajima krajem prošlog veka na prostoru bivše Jugoslavije, a njene aktivnosti su bile predmet brojnih kontroverzi.
Nastanak i formiranje
Početkom 1990-ih, s raspadom Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, došlo je do eskalacije sukoba na teritorijama Hrvatske i Bosne i Hercegovine. U tom kontekstu, Služba državne bezbednosti Srbije, pod rukovodstvom Jovice Stanišića, formirala je specijalnu jedinicu za obavljanje tajnih operacija i podršku srpskim snagama u regionu. Organizaciju ove jedinice poverio je Franku Simatoviću Frenkiju, iskusnom operativcu SDB-a.
Prvi angažman ove grupe zabeležen je u julu 1991. godine, kada je oko 25 pripadnika stiglo u Knin, tadašnje središte Srpske autonomne oblasti Krajina. Pod vođstvom Dragana Vasiljkovića, poznatog kao „Kapetan Dragan“, jedinica je pružala obuku lokalnim snagama i učestvovala u borbenim dejstvima. Nakon unutrašnjih sukoba među liderima u Kninu, Vasiljković se povukao, a komandu je preuzeo direktno Simatović.
Uloga u ratovima na prostoru bivše Jugoslavije
Tokom ratova u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini, „Crvene beretke“ su bile angažovane na različitim frontovima. Učestvovale su u operacijama u istočnoj Slavoniji, Baranji, zapadnom Sremu, kao i u borbama oko Brčkog, dolini Drine, Sarajevu, Maglaju i zapadnoj Bosni. Pored direktnih borbenih aktivnosti, jedinica je upravljala sa 26 kampova za obuku srpskih snaga u samoproglašenim republikama Srpskoj Krajini i Republici Srpskoj.
Nakon završetka sukoba u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini 1996. godine, jedinica je restrukturirana i formalno integrisana u SDB Srbije kao Jedinica za specijalne operacije. Pod komandom Milorada Ulemeka „Legije“, koji je prethodno bio istaknuti član „Tigrova“ Željka Ražnatovića Arkana, JSO je postala ključni akter u unutrašnjim poslovima Srbije.
Kontroverze i umešanost u kriminalne aktivnosti
JSO je često povezivana s različitim kontroverznim i kriminalnim aktivnostima. Tokom NATO bombardovanja 1999. godine, jedinica je optužena za političke likvidacije, uključujući ubistvo novinara Slavka Ćuruvije. Takođe, pripadnici JSO su povezivani s atentatom na funkcionere Srpskog pokreta obnove na Ibarskoj magistrali 1999. godine, gde su četiri osobe izgubile život, dok je lider SPO-a Vuk Drašković preživeo.
Nakon promena vlasti u Srbiji 2000. godine, JSO je izrazila nezadovoljstvo saradnjom nove vlade s Međunarodnim krivičnim sudom za bivšu Jugoslaviju. Krajem 2001. godine, jedinica je organizovala proteste i blokirala puteve, zahtevajući smene u vrhu Ministarstva unutrašnjih poslova. Ovi događaji su dodatno narušili njen ugled i doveli do povećanog nadzora nad njenim aktivnostima. Kulminacija krize dogodila se 12. marta 2003. godine, kada je izvršen atentat na premijera Srbije Zorana Đinđića. Istraga je pokazala da su pojedini pripadnici JSO, u saradnji s „Zemunskim klanom“, bili direktno umešani u organizaciju i izvršenje atentata. Ovi događaji su doveli do proglašenja vanrednog stanja u zemlji i pokretanja operacije „Sablja“, tokom koje su mnogi članovi kriminalnih grupa uhapšeni, a JSO je zvanično rasformirana.
Nasleđe i uticaj na savremenu Srbiju
Iako je JSO formalno rasformiran, njen uticaj na bezbednosne strukture Srbije i dalje je vidljiv. Mnogi bivši pripadnici nastavili su karijeru u privatnim bezbednosnim agencijama ili su se uključili u kriminalne aktivnosti. Pojedinci su se, takođe, pridružili policijskim ili vojnim strukturama, gde su koristili svoje iskustvo stečeno u JSO.
Uticaj na bezbednosne strukture i kriminalne krugove
Rasformiranje JSO bilo je deo šireg obračuna sa organizovanim kriminalom u Srbiji, ali su neki bivši pripadnici ostali bliski političkim i ekonomskim krugovima. Tokom godina, pojavili su se dokazi da su određene grupe unutar policije i vojske nastavile da funkcionišu po principima koji su vladali u JSO. Pojedini pripadnici JSO prešli su u kriminalne strukture, nastavljajući saradnju sa organizovanim kriminalnim grupama. Neki od njih su učestvovali u švercu narkotika, oružja i reketiranju, dok su drugi preuzeli uloge u obezbeđenju privatnih lica i kompanija.
Uprkos kriminalnim aktivnostima i negativnim aspektima delovanja JSO, ova jedinica je u pojedinim krugovima ostala simbol srpskog patriotizma i vojničke veštine. U popularnoj kulturi, priče o „Crvenim beretkama“ često su romantizovane kroz filmove, serije i knjige koje prikazuju njene pripadnike kao heroje ili kontroverzne figure. Međutim, istoričari i analitičari upozoravaju da glorifikacija JSO može prikriti zločine i nezakonite aktivnosti jedinice, kao i njen doprinos destabilizaciji Srbije tokom tranzicionog perioda.
Sudski procesi i odgovornost
Nakon rasformiranja JSO, usledile su istrage i suđenja koja su razotkrila mnoge aspekte delovanja ove jedinice. Više bivših pripadnika JSO osuđeno je na višegodišnje kazne zatvora zbog umešanosti u ubistvo premijera Đinđića. Milorad Ulemek „Legija“ osuđen je na 40 godina zatvora kao organizator atentata. Neki pripadnici JSO optuženi su pred međunarodnim i domaćim sudovima za zločine počinjene tokom ratova u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini i na Kosovu. Ipak, veliki broj slučajeva ostao je bez pravosnažnih presuda zbog nedostatka dokaza ili političkih pritisaka.
Iako je formalno rasformirana 2003. godine, njen uticaj i dalje se oseća u različitim segmentima društva, od bezbednosnih službi do popularne kulture. Nasleđe JSO ostaje predmet rasprave – dok je neki smatraju simbolom profesionalizma i patriotizma, drugi je vide kao oličenje zloupotrebe moći i organizovanog kriminala u službi države.
Šta vi mislite ovoj jedinici, pišite u komentarima?
Takođe zapratite i naš youtube kanal „MALAMEDIJA“ gde redovno izbacujemo dokumentarne emisije i sveta politike, geopolitike i istorije.
Hvala na čitanju,
vaša malamedija
