Pokret nesvrstanih predstavlja jedan od najvažnijih političkih i ideoloških pokreta u savremenoj međunarodnoj politici. Nastao tokom Hladnog rata, kao alternativa dvopolarnom svetu koji su predvodile Sjedinjene Američke Države i Sovjetski Savez. Pokret je okupljao države koje su želele da ostanu van vojnih blokova i da vode nezavisnu spoljnu politiku.
Jugoslavija, pod vođstvom Josipa Broza Tita, igrala je ključnu ulogu u njegovom nastanku i razvoju. Pokret nesvrstanih bio je, i ostao, važna platforma za zemlje u razvoju da artikulišu svoje zajedničke interese i promovišu mir, suverenitet i saradnju.
Geopolitički kontekst nastanka
Nakon završetka Drugog svetskog rata, svet se brzo podelio na dva velika bloka: zapadni blok, predvođen SAD-om i NATO savezom, i istočni blok, predvođen Sovjetskim Savezom i Varšavskim paktom. Mnoge novooslobodilačke zemlje iz Afrike, Azije i Latinske Amerike, koje su se tek otrgle iz kolonijalizma, nisu želele da se priklone nijednom od blokova. Ove zemlje su tražile treći put. Put nesvrstavanja!
Osnivači i ideološki temelji
Tri ključne ličnosti smatraju se „očevima osnivačima“ Pokreta nesvrstanih:
- Josip Broz Tito (Jugoslavija)
- Džavaharlal Nehru (Indija)
- Gamal Abdel Naser (Egipat)
Oni su se još 1956. godine sastali na Brionskom sastanku, gde su razmatrali ideju o formiranju saveza neutralnih država. Ta inicijativa ubrzo je poprimila globalne razmere.
Pokret nesvrstanih je formalno osnovan 1961. godine na Prvoj konferenciji nesvrstanih zemalja u Beogradu, gde je prisustvovalo 25 zemalja osnivača.
Glavni principi Pokreta
Na Beogradskoj konferenciji formulisani su osnovni principi koji i danas čine temelje Pokreta:
- Poštovanje suvereniteta i teritorijalnog integriteta svake države
- Neupletanje u unutrašnje poslove drugih država
- Uskraćivanje pomoći ili učešća u vojnim savezima velikih sila
- Mirno rešavanje sporova
- Podrška borbi protiv kolonijalizma i imperijalizma
- Promocija ekonomske jednakosti i saradnje među zemljama u razvoju
Razvoj kroz decenije
1960-e: Period entuzijazma i širenja
Nakon osnivačke konferencije, Pokret brzo privlači nove članice, naročito zemlje koje su se oslobađale kolonijalne vlasti u Africi i Aziji. Tokom 1960-ih, Pokret postaje forum za borbu protiv kolonijalizma, aparthejda i neokolonijalizma.
1970-e: Kulminacija uticaja
Zlatno doba Pokreta bila je sedma konferencija u Havani (1979) kada je Pokret imao 120 članica i posmatrača. U tom periodu Pokret se snažno zalaže za novi međunarodni ekonomski poredak, zahtevajući ravnopravniji globalni sistem koji bi više koristio zemljama u razvoju.
Jugoslavija, kao jedna od osnivača, imala je ključnu diplomatsku ulogu u moderiranju konflikata unutar Pokreta i promovisanju principa nesvrstanosti.
1980-e: Početak izazova
Nakon smrti Tita (1980) i početka kraja Hladnog rata, Pokret počinje da se suočava s problemima: različiti interesi članica, unutrašnji konflikti (npr. između Iraka i Irana, ili Indije i Pakistana), kao i sve manji interes velikih sila za nesvrstane zemlje.
1990-e: Kriza identiteta
Pad Berlinskog zida i raspad Sovjetskog Saveza doveli su do kraja Hladnog rata i ukidanja bipolarnog sveta. Pokret nesvrstanih gubi strateški značaj, jer više nema blokova između kojih bi se trebalo nesvrstati. Istovremeno, osnivač Jugoslavija se raspada, što dodatno slabi simbolički značaj Pokreta.
Pokret u 21. veku
Iako je Pokret izgubio hladnoratovski značaj, on i dalje postoji i okuplja veliki broj zemalja. Danas broji 120 država članica, što ga čini drugom najvećom međunarodnom organizacijom posle Ujedinjenih nacija.
Danas se Pokret više fokusira na:
- Promovisanje multilateralizma i reforme UN sistema
- Zalaganju za ekonomsku pravdu, posebno u kontekstu globalizacije
- Suočavanju sa savremenim izazovima poput klimatskih promena, digitalne neravnopravnosti i pandemija
- Borbi protiv novih oblika hegemonije i neokolonijalizma
Uloga Srbije (naslednice Jugoslavije)
Srbija je zadržala status posmatrača u Pokretu, s obzirom na ulogu bivše Jugoslavije. Posebno je značajan Samit Pokreta nesvrstanih održan u Beogradu 2021. godine, kojim je obeležena 60. godišnjica od osnivanja. Na tom skupu prisustvovale su delegacije iz više od 100 zemalja, što je pokazatelj da Pokret i dalje ima relevantnost kao platforma za globalni dijalog.
Iako više nije politički moćan kao nekada, Pokret nesvrstanih ostaje važan simbol borbe za suverenitet, ravnopravnost i međunarodni dijalog. U svetu u kojem su novi oblici rivalstva i nejednakosti sve prisutniji, ideja nesvrstanosti ponovo dobija na značaju. Ne kao bežanje od moći, već kao zahtev za pravednijim i uravnoteženijim međunarodnim poretkom.
Ukoliko vam se svideo ovaj članak podelite ga na društvene mreže i zapratite naš youtube kanal „MALAMEDIJA“ na kojem redovno objavljujemo razne dokumentarne emisije.
Hvala na čitanju,
vaša malamedija.rs
